Biến số Biển Đông trong bài toán kinh tế 6 tháng

Phục hồi khá tốt với mức tăng trưởng 5,18% sau 2 quý, song những căng thẳng trong quan hệ với Trung Quốc sau vụ "giàn khoan" trên Biển Đông lại đặt kinh tế Việt Nam trước nhiều thách thức.

Tổng cầu vẫn ở mức thấp, doanh nghiệp khó tiếp cận tín dụng, tồn kho bất động sản và nợ xấu còn cao..., cộng với mục tiêu kìm lạm phát, ổn định vĩ mô vẫn ở vị trí ưu tiên, kinh tế Việt Nam bước vào năm 2014 trong một tâm thế không quá hồ hởi. Tuy nhiên, cùng với đà phục hồi của thị trường thế giới, các kế hoạch của Chính phủ cũng như nhận định của giới chuyên gia cho rằng nền kinh tế đang có những dấu hiệu rõ ràng của việc thoát đáy, sau giai đoạn chịu ảnh hưởng nặng nề của suy thoái toàn cầu từ năm 2008.

Thực tế số liệu thống kê hoạt động kinh tế những tháng đầu năm cũng phần nào chứng minh cho những nhận định đó, khi GDP quý I tăng 5,09% - cao nhất so với cùng kỳ 3 năm gần đây, lạm phát được kiểm soát ở 0,88% - mức thấp nhất trong vòng 4 năm. Chỉ số sản xuất công nghiệp tăng cao hơn cùng kỳ, giải ngân vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) cải thiện...

Giữa bối cảnh đó, sự kiện ngày 1/5, khi Trung Quốc tiến hành hạ đặt giàn khoan trái phép trong lãnh hải Việt Nam, gây căng thẳng đời sống kinh tế - chính trị 2 nước. Sự kiện này bỗng chốc đặt Việt Nam trước một biến số mới cần giải trong bài toán sản xuất kinh doanh khi mà Trung Quốc lâu nay vẫn là bạn hàng lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch thương mại 2 chiều (2013) lên tới 53 tỷ USD, tương đương khoảng 30% GDP toàn nền kinh tế.

Thị trường chứng khoán lập tức biến động sau kỳ nghỉ lễ Quốc tế lao động. Chỉ số VN-Index  "rơi" kỷ lục với gần 33 điểm mất trong phiên 8/5, hơn 460 triệu cổ phiếu được giao dịch.

Thị trường ngoại tệ sau thời gian dài ổn định cũng vì yếu tố tâm lý mà bị đẩy lên mặt bằng giá mới, và động thái gần nhất là Ngân hàng Nhà nước chấp nhận giảm giá tiền đồng 1% sau một năm neo ở 21.036 đồng đổi một đôla Mỹ. Trong một báo cáo của Tập đoàn Đầu tư và Phát triển Việt Nam (VID), nhóm nghiên cứu cho rằng đợt sóng tỷ giá đầu tiên của năm 2014 được kích hoạt từ căng thẳng Biển Đông. Tỷ giá tự do tăng mạnh vượt trên mức trần của Ngân hàng Nhà nước và duy trì ở mức cao cho đến cuối tháng 6, biên độ dao dịch khá rộng trong khoảng 21.270 - 21.350 đồng đổi một đôla Mỹ. Tỷ giá liên ngân hàng cũng gia tăng và nhiều thời điểm áp sát trần cho phép.

Kinh tế Việt Nam sẽ chịu ảnh hưởng nếu quan hệ với Trung Quốc trở nên căng thẳng do 90% tư liệu sản xuất nhập khẩu từ thị trường này. Ảnh: AFP

Song, sự kiện được coi là tâm điểm với môi trường kinh doanh Việt Nam 6 tháng đầu năm lại chính là việc một nhóm người quá khích đã nhân việc biểu tình phản đối Trung Quốc, đập phá nhà máy của doanh nghiệp nước ngoài tại Bình Dương, Đồng Nai, Hà Tĩnh... vào những ngày giữa tháng 5, khiến nhiều doanh nghiệp phải tạm dừng hoạt động, rút chuyên gia, lao động về nước.

Đánh giá về tổn thất, ông Phạm Đình Thúy - Vụ trưởng Vụ Thống kê công nghiệp cho biết Bình Dương, Đồng Nai ảnh hưởng lớn nhất. Tại Bình Dương, chỉ số sử dụng lao động ngành công nghiệp thời điểm 1/6/2014 giảm 2,8% so với cùng thời điểm năm ngoái do hơn 10.000 lao động tại 4 doanh nghiệp FDI phải tạm ngừng sản xuất, điều này cũng khiến sản xuất công nghiệp của tỉnh giảm trong tháng 5. Tình hình tương tự cũng xảy ra với Đồng Nai.

Trung Quốc hiện là đối tác lớn của Việt Nam khi năm 2013, cả nước nhập siêu gần 24 tỷ USD từ thị trường này và tiếp tục thâm hụt hơn 13 tỷ USD trong 6 tháng đầu năm nay, chủ yếu do nhập khẩu tư liệu sản xuất (máy móc, nguyên vật liệu, phụ liệu... ) chiếm gần 90%. Do vậy, trao đổi hàng hóa, buôn bán giữa hai nước khó tránh khỏi ảnh hưởng. 

Những diễn biến nêu trên cũng ảnh hưởng lớn tới du lịch, vốn đang trong mùa cao điểm. Tổng cục Thống kê cho hay trong tháng 5, lượng khách quốc tế đến Việt Nam giảm gần 10% so với tháng trước. Sang tháng 6, lượng khác nước ngoài tiếp tục giảm 20%, xuống mức thấp nhất từ đầu năm. Số khách Trung Quốc trong tháng 6 giảm gần 30% so với tháng trước, khách quốc tế đến Việt Nam qua các cửa khẩu tuyến Trung Quốc cũng giảm một nửa.

Trong hoàn cảnh trên, Chính phủ đã ban hành nhiều biện pháp tức thời để ổn định tình hình. Chẳng hạn, để trấn an nhà đầu tư ngoại sau những vụ biểu tình, nhiều đoàn công tác được thành lập để đi thị sát tận nơi, đưa ra giải pháp tháo gỡ cho nhà đầu tư về thuế, bảo hiểm, thông quan hàng hóa... Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, trên cả diễn đàn trong nước và quốc tế cũng liên tục phát đi thông điệp sẽ bảo đảm an toàn cho người nước tại Việt Nam cũng như các xử lý thỏa đáng những đề xuất của doanh nghiệp bị thiệt hại. Điều này phần nào khiến nhà đầu tư bình tâm và hầu hết doanh nghiệp FDI đã quay lại hoạt động bình thường.

Trong cuộc họp báo tại Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) sau vụ biểu tình, bà Liu Mei Teh - Tổng hội trưởng Tổng hội thương gia Đài Loan nghẹn ngào khi nhớ lại cảnh nhà xưởng, trường học bị đập phá, lao động Đài Loan quá sợ hãi phải bỏ về nước. Song, chỉ nửa tháng sau, gặp lại bà Liu tại diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam thương niên (VBF) giữa kỳ, khuôn mặt của vị doanh nhân này rạng rỡ hơn khi đa số doanh nghiệp Đài Loan đã quay trở lại hoạt động bình thường nhờ sự hỗ trợ của Chính phủ. Thậm chí, nhiều người bạn của bà cho biết sẽ tiếp tục mở rộng sản xuất kinh doanh tại Việt Nam.

Thị trường chứng khoán, thị trường ngoại tệ cũng đi qua những chuỗi ngày bất ổn và chờ đón thông tin tích cực như Chính phủ sẽ cho nới tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài, hay tỷ giá cũng không xáo trộn sau khi Ngân hàng Nhà nước cam kết sẽ đảm bảo thực hiện đồng bộ các biện pháp và công cụ chính sách để ổn định thị trường trên mặt bằng giá mới.

Việc kiểm soát tốt tình hình đã khiến sự kiện Biển Đông chỉ là một gợn sóng ngắn đối với kinh tế 6 tháng đầu năm, khi GDP vẫn tăng 5,18%, cao nhất trong ba năm gần đây. Giá cả trong nước vẫn bình ổn khi lạm phát được kiểm soát ở 1,38%, thấp nhất trong 13 năm.

Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn khuyến nghị điều hành kinh tế 6 tháng cuối năm vẫn hết sức cẩn trọng, bởi những thách thức trong mối quan hệ với Trung Quốc vẫn là biến số tác động lên kinh tế Việt Nam và đây là câu chuyện dài hạn. "Trước mắt nền kinh tế chưa phải chịu cú sốc lớn nào từ căng thẳng Biển Đông. Mặc dù cốt lõi của vấn đề nằm ở yếu tố chính trị, ảnh hưởng kinh tế trong dài hạn từ vấn đề này là không thể tránh khỏi khi nguồn lực đã hạn hẹp của đất nước phải tiêu tốn vào các hoạt động nhằm đối phó với những rủi ro mới đang thường trực", nhóm chuyên gia tại VID nhìn nhận.

Chẳng hạn, lạm phát vốn được kỳ vọng tiếp tục ổn định trong năm nay, nhưng cũng có thể tiềm ẩn rủi ro do những bất ổn về nguồn cung nếu căng thẳng lên cao. Theo báo cáo VID, Trung Quốc đang cung cấp khoảng 50% nguyên liệu vải sợi cho Việt Nam, chỉ cần có sự chậm trễ trong cung cấp các đơn hàng cũng có thể gây thiệt hại kinh tế lớn cho ngành vải sợi và dệt may, một trong những ngành xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam. Nghiêm trọng hơn, nếu thương mại giữa hai quốc gia đóng băng (dù rất khó có khả năng xảy ra), thì mất cân đối cung cầu lớn có thể xảy ra khiến cho giá cả tăng vọt. Khi đó, tác động dây chuyền từ cú sốc này tới các chỉ tiêu vĩ mô như lạm phát sẽ nằm ngoài khả năng kiểm soát của chính sách tiền tệ.

Câu chuyện của quả vải Bắc Giang cho thấy nhiều chuyển biến trong quan hệ thương mại Việt - Trung.

Ông Hà Quang Tuyến - Vụ trưởng Vụ Hệ thống tài khoản quốc gia (Tổng cục Thống kê) nhận định sự kiện Biển Đông có thể khiến tăng trưởng của một số lĩnh vực thấp hơn, dẫn tới khó đạt mục tiêu tăng trưởng 5,8% trong cả năm. "Quan hệ Việt Nam và Trung Quốc chủ yếu là cung cấp nguyên liệu dệt may, linh kiện điện tử, nếu tình huống ngưng trệ xảy ra sẽ ảnh hưởng đến mục tiêu tăng trưởng", vị này nói.

Căng thẳng tại Biển Đông cũng đòi hỏi chi ngân sách phát sinh những khoản không nằm trong kế hoạch. Trong phiên họp Quốc hội gần đây, đa số đại biểu đã tán thành đề nghị dành 16.000 tỷ đồng từ ngân sách nhằm hỗ trợ cho lực lượng cảnh sát biển, kiểm ngư. "Gánh nặng đối với ngân sách sẽ ngày càng chồng chất hơn nếu sự việc tiếp diễn trong thời gian dài và hệ quả là điều chưa thể tính hết được", chuyên gia của VID bày tỏ.

Tuy nhiên, theo những nhà phân tích, những thách thức cũng mở ra cơ hội với kinh tế Việt Nam, nhất là cho ngành sản xuất trong nước, vốn phụ thuộc nhiều vào nguồn cung ứng từ Trung Quốc. Ông Nguyễn Bích Lâm - Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê cho rằng Việt Nam có thể bị tổn thất nếu mối quan hệ với Trung Quốc đóng băng, song nếu kịp thời thời đổi để bù đắp thì việc đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế hoàn toàn có thể xảy ra.

Sự căng thẳng giữa Việt Nam và Trung Quốc ở Biển Đông là một "hồi chuông thức tỉnh" cho lãnh đạo Việt Nam để thúc đẩy sự đa dạng của các chuỗi sản xuất và phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ trong nước, phát triển khả năng có thể cung ứng nguyên liệu quan trọng cho các nhà máy của nước này, chuyên gia kinh tế Trinh Nguyen tại HSBC nhận định trên Bloomberg.

Ngoài ra, Việt Nam cũng có thời cơ tốt khi tham gia các hiệp định thương mại tự do với Mỹ, châu Âu, ASEAN để giúp hàng hoá xuất khẩu sang các thị trường mới và tận dụng ưu đãi thuế quan để nhập khẩu nguyên vật liệu.

Những ngày cuối tháng 6, câu chuyện về quả vải Bắc Giang một lần nữa được người ta nhìn nhận như một ví dụ tiêu biểu cho sự chuyển biến trong quan hệ thương mại Việt Nam - Trung Quốc.

Hiện 90% lượng vải xuất khẩu của Việt Nam là sang Trung Quốc, khiến người nông dân trồng vải thiều tại Bắc Giang bấy lâu này đều phải phụ thuộc vào những chỉ định của thương nhân đến từ phương Bắc, thậm chí nhiều vụ còn bị ép giá. Lường trước những khó khăn có thể xảy ra nếu thương lái Trung Quốc bỏ thị trường, thời gian qua Việt Nam liên tục có những chương trình tiếp thị "đặc sản" này sang Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore hay Nam tiến và bước đầu thu được kết quả tích cực, tạo hướng đi mới cho quả vải "thoát Trung". Như một chuyên gia đã chia sẻ, trước hết Việt Nam phải tự cứu lấy mình và điều này là hoàn toàn có thể làm được.

Phương Linh

Trung Quốc điều thêm tàu chiến đến giàn khoan

Trung Quốc hôm nay đã điều thêm hai tàu chiến đến khu vực hạ đặt giàn khoan trái phép, nâng số lượng tàu quân sự lên 6.

Tàu Hải cảnh Trung Quốc bám sát, hú còi, sẵn sàng đâm va tàu Cảnh sát biển 4032. Ảnh do Cảnh sát biển cung cấp.

Ngày 9/6, lực lượng Trung Quốc ở khu vực hạ đặt giàn khoan gồm khoảng 36 tàu hải cảnh, 21 tàu vận tải và tàu kéo, 44 tàu cá. Số lượng tàu chiến của Trung Quốc hôm nay là sáu, tăng hai tàu so với ngày 8/6, báo cáo của Cục Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) cho biết. Trung Quốc bố trí hai tàu chiến ở khu vực phía đông giàn khoan, hai tàu ở phía tây và hai tàu ở phía nam.

Ngoài ra, lực lượng kiểm ngư Trung Quốc còn có một máy bay trinh sát Y-8 hoạt động ở độ cao 300-500 m.

Các tàu của Trung Quốc bố trí thành ba vòng bảo vệ. Vòng trong cách giàn khoan 1,5-2 hải lý có 8 tàu; vòng giữa cách giàn khoan 2-4 hải lý có 7-15 tàu; vòng ngoài cách giàn khoan 4-10 hải lý có 35-40 tàu. Các tàu này thường xuyên tổ chức thành từng nhóm, từng lớp sẵn sàng đâm va, phun vòi rồng để ngăn chặn tàu chấp pháp của Việt Nam. 

Bên cạnh đó, tàu cá Trung Quốc với khoảng 40 chiếc được sự hỗ trợ của tàu hải cảnh vẫn hung hăng húc đẩy, vây ép các tàu cá của ngư dân Việt Nam.

Trước hành động của các tàu Trung Quốc, các tàu chấp pháp Việt Nam vẫn kiên trì bám trụ tại hiện trường giàn khoan, đồng thời tổ chức hoạt động đấu tranh với cường độ cao.

Truyền thông Trung Quốc cũng đưa tin, nước này sẽ triển khai tàu hộ tống Lô Châu kiểu mới nhất tới quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam. Tàu này có khả năng tác chiến giống như các tàu chiến ven biển của Hải quân Mỹ. Tàu được thiết kế để chiến đấu trong vùng nước nông. 

Báo điện tử Chính phủ hôm nay dẫn lời nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, ông Phạm Thế Duyệt nói: "Việt Nam luôn cầu thị, không phải vì chúng ta sợ mà chúng ta không muốn tạo sự “bùng nổ”, không có lợi cho cả Việt Nam, cho cả Trung Quốc. Không phải chúng ta nhỏ bé thì phải chịu thua. Lịch sử Việt Nam đã chứng minh".

"Nhân dân ta, từ già đến trẻ không ai không bức xúc với thái độ nước lớn, kẻ cả, ức hiếp, đổi trắng thay đen của Trung Quốc với Việt Nam. Nhưng tôi chắc chắn đạo lý là đạo lý, nhân dân thế giới đều biết. Việt Nam nói và làm vì quyền lợi chính đáng của nhân dân. Những nước trước là thù địch cũng tỏ thái độ ủng hộ Việt Nam, ủng hộ lẽ phải", ông Phạm Thế Duyệt khẳng định.

Hương Thu